خبرگزاری کهندژ در تفاهم با اتحادیه ملی ژورنالیستان افغانستان در هرات و هم پیمان شدن با شماری از رسانه های داخلی کشور، جهت حمایت از ژورنالیزم تحقیقی از این برنامه پشتیبانی می نماید.
خبرگزاری کهندژ پس از این گزارش های تحقیقی رسانه های هم پیمان در این برنامه را با ذکر منبع و مالکیت امتیاز آن مربوط به رسانه و خبرنگاری که موضوع را تحقیق کرده است، از طریق خبرگزرای کهندژ بازپخش می نماید.
تمام امتیازات و مسوولیت گزارش های تحقیقی بازپخش از طریق خبرگزاری کهندژ مربوط به رسانه و خبرنگارانی که موضوع را تحقیقی کرده اند، میباشد و هدف از این اقدام حمایت و پشتیبانی از ژورنالیزم تحقیقی و رشد خبرنگاری تحقیقی در کشور است.
گزارش‌‌گر: بلال خداداد
یافته های مرکز خبرنگاری تحقیقی پیک نشان میدهد که ۸۰ درصد بسهای کمک شده به تصدی ملی بس افغانستان از چندین سال بهاینسو بهدلیل مشکلات فنی متوقف و بیش‌تر جایدادهای مربوط به این تصدی غصب و یاهم بهنام زمین سفید به شرکت های خصوصی واگذار شدهاست.
بر بنیاد اطلاعات بهدست آمده، افزونبر واگذاری و غصب جایدادهای تصدی ملیبس در کمتر از دو دههی پسین، تنها ۲۰ درصد از موترهای این تصدی در پایتخت و برخی از ولایتهای کشور، فعال یا نیمهفعال اند و باقی همه، یا در ترمیمگاهها و پارکینگهای تصدی متوقفاند و یاهم مانند آهن کهنه انبار شدهاند.
بسهاییکه بهگفتهی مسوولان این تصدی، بین سالهای ۱۳۸۲ و ۱۳۸۸خ. ازسوی کشورهای هندوستان، پاکستان، جاپان، ایران و ایتالیا به سکتور ترانسپورت افغانستان کمک شدهاست.
رییس تصدی ملیبس، بهای هریک ازاین بسها را، (صفرکیلومتر) بین ۳۰ تا ۳۶ هزار دالر خواندهاست.
جایدادهایکه غصب یا تبادله شدهاند
حوزهی دوم تصدی ملیبس بهعنوان دومین توقفگاه عمومی ملیبسهای شهری در منطقهی خوشحال مینهی ناحیه پنجم شهر کابل درسال ۱۳۶۴خ. ایجاد و تاسیس یافتهاست.
اکنون جایداد این حوزه بهمساحت ۴۲ جریب زمین دارای تاسیسات و ساختمانهای ۳۵ ساله در ناحیه پنجم شهر کابل، زیرنام «زمین سفید» به‌‌یک شرکت خارجی واگذار شدهاست.
در یک سند رسمی که ازسوی ریاست تصدی ملیبس بهخبرنگار پیک ارایه شدهاست، جایداد این حوزهی تصدی که شامل تاسیسات اداری و تخنیکی، ترمیمگاههای موتر و ساختمانهای تجارتی و رهایشی در مساحت بیشاز ۴۰ جریب زمین احاطه با خانههای رهایشی، دوکانها و جادهی عمومی مقابل سیلوی مرکزی شهر کابل میباشد؛ نوعیت این ملکیت «زمین سفید» درج شدهاست.
کاریکه بهگفتهی وحیدالله فرزهیی عضو انجمن حقوقدانان افغانستان، انتقال یا واگذاری هرنوع زمینی که قابل استفادهی مالک آن باشد، برخلاف مادهی ۶۴و۶۹ قانون زمینداری کشوراست.
محمد یونس امیری رییس تصدی ملیبس، میپذیرد که واگذاری و تبادلهی این جایداد در زمان پیشاز ریاست وی دراین تصدی با موافقت وزارتهای ترانسپورت و شهرسازیواراضی صورت گرفته و پاسخگو هم، مسوولان ذیدخل هستند. وزارت ترانسپورت، گفتههای رییس تصدی ملی بس را تایید کرد؛ اما وزارت شهرسازی و اراضی از گفتوگو دراین باره خود داری کردهاست.
جایداد حوزه دوم تصدی که بهگفتهی رییس این تصدی، هربسوهی آن درحالحاضر تا دوصدهزار دالر ارزش دارد؛ پنج سال پیش براساس پیشنهاد وزارت شهرسازی و اراضی و مصوبهی شماره ۹ و ۱۹ کابینهی حکومت با موافقت وزارت ترانسپورت و تصدی ملیبس، بهمنظور ایجاد یک شهرک رهایشی به یک شرکت قطری بهنام (الغرافه) داده شدهاست.
در حالیکه ظاهرن کار ساختمانسازی برای شهرک شهدا توسط شرکت خصوصی قطری بالای این جایداد تصدی ملی بس جریان دارد؛ اما مسوولان این شرکت حاضر به گفتوگو نشدهاند.
ریاست جمهوری نیز در پاسخ به پرسشهای خبرنگار پیک، میگوید که انتقال زمین تصدی ملیبس براساس مصوبهی شماره ۴۲ مورخ ۱۹/۱۲/۱۳۹۴خ و مادهی ۶۲ قانون تدارکات، صورت گرفتهاست. اما اینکه چرا این جایداد زیرنام زمین سفید انتقال یافته و سرنوشت تصدی ملیبس چه خواهد شد؟ جزییات بیش‌تر ندادهاست؛ اما رییس تصدی ملیبس انتقال و تبادلهی جایداد این تصدی را، ضربهی سنگینی بر پیکر نیمهکارهی این تصدی دانسته و میپذیرد که تاهنوزهم نتوانستهاند همهی موترهای فعال وغیرفعال، ماشینها و تجهیزات این جایداد را بهمکان بدیل آن که بهمساحت بیشاز ۵۰ جریب زمین در منطقهی پُل حسنخان ناحیه هفتم شهر کابل داده شدهاست، جابهجا کنند.
یک تن از کارمندان حوزه دوم تصدی ملیبس که نمیخواهد ازوی نام بُرده شود، بهخبرنگار پیک میگوید که موترهای نیمه فعال و غیرفعال این حوزه در مکان جدید، چنان بهشکل بیرویه انتقال و جابهجا شده که دیگر قابل استفاده نخواهند بود.
این کارمند بااشاره به هنگرهای کلان در صحن این جایداد، ابراز تآسف نموده، میافزاید: (این ورکشاپها که تقریبن بهارزش دومیلیون دالر ساخته شده، امروز انتقالشان کلانترین خسارهی هنگفتیست بهاین تصدی که تا چندین سالهم جبران نخواهد شد .)
ازسوی دیگر، جمعهخان معتمد موترهای انتقالیافته به مکان جدید (پُل حسنخان) میگوید؛ که با یک تفنگ شکاری و دو مرمی، از دوصد موتر نگهبانی میکند؛ اما شبی نیست که پرزه و سامان و تایر موترها دزدی نشود.
او میگوید؛ که مسوولیت خودرا انجام داده و چندینبار به مسوولان حوزه و تصدی و وزارت، موضوع را اطلاعرسانی کرده؛ اما هیچ اقدامی تاکنون صورت نگرفتهاست.
رییس تصدی هم میپذیرد که درچنین حالت انتقال و جابهجایی، خساره و عقبگرد سنگینی را متحمل شدهاند.
بهگفته وی؛ افزونبراین همه چالشها و دشواریها، از دو دهه بهاینسو بیشتراز ۲۰هزار مترمربع زمین حوزهی سوم این تصدی در منطقهی خواجهبُغرای ناحیه یازدهم شهر کابل، ازسوی مردم محل غصب و خانههای رهایشی آباد شدهاست. همچنان بهارزش دو نیم میلیون دالر جایداد این تصدی در ناحیه سوم شهرکابل نیز، تاهنوز در تصرف غاصبان قرار دارد.
از هر پنج موتر ملیبس، تنها یکی فعالاست
بربنیاد معلومات و دادههای مسوولان تصدی ملیبس، از مجموع ۱۰۴۹ موتر ثبت و راجستر این تصدی، ۹۶۴ موتر آن بین سالهای ۱۳۸۲ و ۱۳۸۸خ. کُمک شدهاست.
درحالحاضر، ازاین میان تنها ۱۰۲ موتر ملیبس در پایتخت و ۱۱۹ موتر دیگر در برخیاز ولایتهای کشور، فعالیت دارند و باقی همه غیرفعال، تخریب و یا بهشکل بیرویه و مانند آهن کهنه در توقفگاههای تصدی انبار شدهاند.
نبود افراد مسلکی، توانمندیهای مالی و تخنیکی و بیتوجهی رانندهها و شهروندان، از مهمترین عوامل تخریب، عوارض و غیرفعال ماندن این بسها خوانده شدهاست.
رییس تصدی میگوید که برخی پرزهجات موجود در دیپوهای تصدی برای ترمیم ۳۵۰ موتر غیرفعالیاست که ازسوی کشور هندوستان کمک شدهاست.
بهگفته آقای امیری، نیمی از این کمکهای رسیده بهارزش یکونیم میلیون دالر که همه پرزهجات موترهای (تاتا) ساخت هندوستان میباشد، یک سال پیش انتقال یافته و در گُدامهای تصدی جابهجا شدهاست؛ اما این پرزهها بهدلیل مکمل نبودن قابل استفاده نیست.
وی میافزاید که نیم باقیماندهی کمکهای وعده شده، ضمن تماسهای مکرر با وزارت ترانسپورت و سفارت هند در کابل، هنوزهم بهاین تصدی نرسیدهاست.
تلاشهای خبرنگار پیک بهمنظور تماس و پرسش دراین باره با شرکت قراردادی هندی که مسوولیت انتقال این کمکها را برعهده دارد، بینتیجه ماند و سفارت هند در کابل نیز به ایمیل خبرنگار پیک پاسخ نداد.
وزارت ترانسپورت بهعنوان امضاکنندهی متن قرارداد و تفاهمنامهی کمک سه میلیون دالری کشور هند به تصدی ملیبس نیز دراین باره چیزی نمیگوید.
بهگفتهی مسوولان تصدی ملیبس، کشور هند اگرچه متعهد شدهاست که یک هزار بس جدید را بهاین تصدی کمک خواهد کرد؛ اما این کمکها مشروط بر تکمیل پروسهی ترمیم ۳۵۰ موتری خوانده شدهاست که با رسیدن ۵۰ درصد پرزهجات باقیمانده، ترمیم خواهند شد.
بااینحال، نبود سیستم منظم ترانسپورتی در شهرهای افغانستان، یکی از مشکلات اساسی شهروندان کشور بهحساب میرود. برخی از شهریان کابل بهاین باوراند که تصدی ملیبس، حتا به یک برچهارم حصهی نیازمندی ترانسپورت شهروندان کشور رسیدگی نمیتواند و توانایی رقابت با سکتور خصوصی را نیز ندارد.
زرمینه باشندهی ناحیه چهارم شهر کابل میگوید: (راستش هرصبح و شام که وقت رفتوآمدم بهخانه و محل کارم است، موتر ملیبس را هیچ نمیبینم، چون همیشه در بسهای کاستر و تونس میروم .)
برخی دیگر از شهروندان و آگاهان امور نیز، بهاین باوراند که مبارزهی جدی با فساد، گماشتن افراد مسلکی و اهل کار و همچنان تقویت و خودکفایی تصدی ملیبس، از مواردیاند که تحقق آنهم در کوتاهمدت بهدور از تصور خواهد بود.
پیش ازاینهم دولت افغانستان متعهد شدهاست که با تغییر تصدی ملیبس به شرکت مسافربری ملیبس و اکمال صدها بس جدید از بودجهی ملی برای تنظیم ترانسپورت شهری، این وضعیت بهبود خواهد یافت.