کارگاه کاشی‌سازی سنتی هرات یگانه هنر تزئینی تاریخی افغانستان است که ریشه در عصر سلطان غیاث الدین غوری دارد.
این هنر که پیشینه نزدیک به یک هزار ساله دارد، هم اکنون در هرات فعالیت داشته و برای حفظ بناهای تاریخی هرات از آن استفاده میشود.
هرچند نگرانی ها از رکود این هنر وجود دارد، اما مسئولان محلی هرات میگویند: با طرح و برنامه های مدون در تلاش رشد، بقا و حمایت از ادامه ی این هنر دستی هستند.
کاشی سنتی که هرات را به نماد هنر و فرهنگ اعظیم و باستانی شهره ساخته است.
هنر کاشی سازی سنتی درهرات بیش از ۸ صد سال تاریخ و ریشه در عصر سلطان غیاث الدین غوری دارد.
مسوولان حفظ و ترمیم آبده های تاریخی هرات میگویند: این هنر که در زمان ساخت بنای امروزه ی مسجد جامع بزرگ هرات، در عصر سلطان غیاث الدین غوری برای تزئین این بنای مقدس استفاده شد، در عصر تیموریان رونق بیشتری یافت و شمار زیادی از بناهای دیگر هرات، با هنرکاشی مزئین گردید.
زلمی صفا مدیر عمومی حفظ و ترمیم آبده های تاریخی هرات میگوید: در حال حاضر دو کارگاه یکی محرق که در آن کاشی توسط تیشه و کلنگ تراش داده میشود و دیگری کارگاه هفت رنگی که کاشی را به صورت داش پخته میسازند، وجود دارد که در هردوی این بخش هم اکنون ده نفر به گونه ی حرفه ی کار میکنند.
امید نیکنام یکی از این ده نفر است، که در حدود بیست سال میشود به کار ساخت و تولید کاشی مصروف است و هم اکنون مسوولیت کارگاه کاشی سازی سنتی هرات را عهده دار میباشد.
او در مورد چگونه گی کار خود میگوید، که او در نزد استادان ورزیده ی این هنر آموزش دیده است و سبک های کاشی سنتی مکتب تیموریان هرات را که دو نوع کاشی محرق و هفت رنگ است، کار میکنند.
امید میگوید: در حال حاضر ده تن در ساخت و تولید کاشی مصروف استند، در صورتی که به تشکیلات شان افزوده نشود و افراد دیگری در این زمینه آموزش نبینند، این هنر سیر رکودی خود را طی خواهد کرد.
هرچند طی سال های آخیر این هنر به گونه ی نسبی مورد توجه دولت بوده، اما تاهنوز هم نگرانی ها از رکود آن وجود دارد.
زلمی صفا مدیر عمومی حفظ و ترمیم آبده های تاریخی هرات میگوید، که اگر به حمایت از این هنر تاریخی توجه جدی از سوی دولت صورت نگیرد، ممکن است در آینده این هنر سیر نزولی خود را بپیماید.
مسوولان محلی همچنان بر رشد و بقا و حمایت از هنرکاشی سازی سنتی هرات تاکید میکنند.
جیلانی فرهاد سخنگوی والی هرات میگوید: حفظ و مراقبت از آبده های تاریخی نیازمند، فعالیت کارخانه ی کاشی سازی سنتی است و وزارت اطلاعات و فرهنگ مکلفیت دارد، تا برای رشد و بقای این هنر، اقدام لازم را انجام دهد.
وی افزود: اداره ی محلی هرات؛ پیشنهادات و نیازمندی های آبده های تاریخی را با وزارت اطلاعات وفرهنگ کشور شریک ساخته است و ابراز امیدواری میکند، که از سوی آن وزارت برای رفع این چالش ها گام های عملی برداشته شود.
صنعت کاشی سازی هرات در دورهء تیموریان نیز از شهرت خاصی برخوردار بوده که در همان زمان به صورت حرفوی گسترش یافت.
بیشتر بناهای تاریخی هرات از جمله مسجد جامع بزرگ این شهر با کاشی های همین کارگاه های کاشی سازی که طرح و دیزاین آن از مکتب هنری هرات است، تزئین شده است.
کاشی‌های سنتی هرات به رنگ‌های زرد، سفید، فیروزه‌ای و لاجوردی تولید میشود، که رنگ این کاشی‌ها از سنگ سفید (چقماق)، شیشه و مس ساخته میشود.